21 aug 2023

“ Rusland was geen gamechanger, maar versnelde wel de gevolgen van de ingezette desinvesteringen.”

Hans van Cleef werkte zo’n 23 jaar bij ABN AMRO, waarvan de laatste twaalf jaar als energie-econoom. Toch wilde hij graag nog een keer een stap buiten de bank zetten. Toen ‘Publieke Zaken’ op zijn pad kwam heeft hij in overleg met eigenaar René Leegte een afdeling opgezet op het gebied van energie-research. “Dat houdt in dat ik dagelijks de marktontwikkelingen volg. Van alle grondstoffen die aan energie gerelateerd zijn. Met mijn analyses geef ik antwoord op de vraag wat er in de markt speelt en hoe zich dat tot de energietransitie verhoudt. Met een focus op bedrijven. Want die willen niet alleen weten wat er nu speelt, maar ook wat er de komende jaren van belang zal zijn.”

 

“Het was een bizarre markt, de olie- en gasmarkt het afgelopen jaar. Vanwege het klimaatbeleid nam de bereidheid om te investeren in fossiele brandstoffen de afgelopen jaren al behoorlijk af. En dat in een wereld waar de mondiale vraag naar energie nog altijd flink stijgt. Ook de vraag naar olie en gas, waarvan we de piek nog steeds niet hebben gezien. Begin 2022 volgde de inval in Oekraïne met alle sancties als gevolg. Je ziet dat daardoor het aanbod van gas mondiaal behoorlijk is afgenomen. Als het om olie gaat, zien we vooral een verschuiving van de wereldhandel. Er wordt vaak gezegd dat Rusland daarin een enorme gamechanger is. Zelf denk ik dat het vooral een ontwikkeling is die de gevolgen van de al ingezette desinvesteringen versneld heeft.”

HEBBEN WE HET ONS IN EUROPA NIET ERG LASTIG GEMAAKT DOOR NIET MEER IN RUSLAND IN TE KOPEN? “Je moet een onderscheid maken tussen gas en olie. Voor gas hebben we het ons moeilijk gemaakt. We hebben redelijk snel het Russische gas uitgefaseerd. En het alternatief is lastig, want mondiaal is er niet heel veel méér. Je bent nu afhankelijker van LNG-import en van andere energiebronnen. Maar die zijn te beperkt. Een andere optie is afschalen, minder gebruiken. Dat kon nu, maar de vraag is in hoeverre het op langere termijn houdbaar is, dat de industrie voor een deel niet produceert. Op de oliemarkt leidde het tot een verschuiving van de wereldhandel. Wij importeren minder uit Rusland, maar meer uit het Midden-Oosten. Terwijl China minder uit het Midden-Oosten importeert en meer uit Rusland. Dat heeft elkaar redelijk opgevangen.”

KAN DE SITUATIE OP DE GASMARKT NOG TOT PROBLEMEN LEIDEN? “Tot nu toe hebben we al een paar winters op rij geluk gehad. Zeker de afgelopen winter was mild en de vraag laag. Maar het kwartje kan ook de andere kant op vallen. Wat als de Chinese economie ineens heel hard groeit en de vraag naar gas daar toeneemt? In combinatie met een strenge winter hier. Dan wordt de markt veel krapper en zien we veel prijsstijgingen. We hebben nu al gezien hoe iedereen gecompenseerd moet worden. In een jaar waarin eigenlijk alles meezit. De gevolgen kunnen best groot zijn. En ik denk dat die op dit moment echt wel onderschat worden.”

“ De bereidheid om te investeren in fossiele brandstoffen nam behoorlijk af.”

WAT KUNNEN WE DAARTEGEN DOEN? “Op korte termijn niet zoveel. Je kan inzetten op efficiency. En op het zo snel mogelijk vullen van de voorraden. Daarnaast op het zo snel mogelijk uitbreiden van hernieuwbare energiebronnen. Ook dat doen we al. Maar in een jaar waarin alles tegenzit, hoeft dat niet voldoende te zijn. De prijzen lopen dan gigantisch op. Met alle gevolgen voor de economie. Gelukkig zijn we een welvarend land, we kunnen ons wel iets veroorloven. Maar het feit dat ónze voorraden vol zijn, betekent ook dat ze elders in de wereld leger zijn. In die zin exporteren we het probleem en zet het de verhoudingen met andere regio’s behoorlijk op scherp. Bijvoorbeeld met landen als India, Pakistan, Sri Lanka. Daar hebben ze een tekort aan gas, omdat wij onze voorraden gevuld hebben. Die landen zijn niet blij met ons.”

WAT ZIJN NU DE BELANGRIJKSTE OLIELEVERANCIERS VAN EUROPA? “De Verenigde Staten en landen in het Midden-Oosten, als Saudi-Arabië en de Emiraten. En indirect nog steeds Rusland, via een geitenpaadje. Je ziet bijvoorbeeld dat een land als Kazachstan een enorme stijging van de export laat zien. Terwijl ze zelf niet veel meer produceren. Zo is Turkije ook een belangrijke leverancier geworden. Die landen halen het toch ergens vandaan. En dat is goed, want uiteindelijk hebben we die olie nog steeds nodig. Dat is het lastige van sancties tegen Rusland. Aan de ene kant wil je laten zien dat je het niet eens bent met hun beleid. Aan de andere kant zijn we erg afhankelijk van ze. Als onze sancties te streng zijn, snijden we onszelf in de vingers. En dat willen we niet.”

BETEKENEN ALLE ONTWIKKELINGEN VAN DE LAATSTE TIJD EEN VERSNELLING OF JUIST VERTRAGING VOOR DE ONTWIKKELING VAN HERNIEUWBARE ENERGIE? “Dat is lastig. Vaak zie je op korte termijn de reactie om de gevolgen op te lossen waar je tegenaan loopt: de economische gevolgen en het operationeel houden van je bedrijfsprocessen. Maar je ziet ook grote plannen vanuit met name Brussel. Bijvoorbeeld REPowerEU. Dat is een voorstel van de Europese Commissie op de Russische invasie van Oekraïne om vóór 2030 een einde te maken aan de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen. Dat moet dan ondermeer gebeuren door meer inzet op verduurzaming, in lijn met de klimaatplannen. Maar dat is meer een politieke versnelling van wat er toch al aan zat te komen. Het helpt in die zin dat het in lijn is met beleid dat toch al op de rit stond.”

HOE ZIE JE DE ROL VAN AMERIKA OP DIT MOMENT? “Aan de ene kant zie je dat het beleid van Biden inzet op verduurzaming. Je hebt de Inflation Reduction Act waar veel geld geïnvesteerd wordt in duurzame technologie en het verlagen van CO2-uitstoot. Jaren terug hebben we in Duitsland al gezien dat als je flink investeert in windenergie, de technologie verbetert en de kosten omlaag gaan. Dus in die zin helpt het. Tegelijkertijd zie je dat Amerika zich terugtrekt uit het Midden-Oosten, daar een minder belangrijke rol speelt, met alle gevolgen van dien. Ook staat de relatie met China onder druk. China is niet alleen belangrijk in de ontwikkeling van duurzame energie, maar ook in de winning van kritische metalen. Dus in die zin is de rol van Amerika een moeilijke. Daarnaast wordt gezegd dat Europa voor energie niet afhankelijk van Rusland moet zijn. Maar dat betekent wel dat we heel afhankelijk zijn van Amerikaans gas. Onder Biden is dat niet zo’n probleem. Maar stel dat Trump of een ‘Trumpachtige’ terugkomt, dan is het de vraag of ons ‘safety gas’ nog steeds zo veilig is en of het nog steeds naar Europa komt.”

“ Tot nu toe hebben we al een paar winters op rij geluk gehad.”

DE WERELDWIJDE VRAAG NAAR OLIE GAAT IN DE TWEEDE HELFT VAN HET JAAR DE PRODUCTIE OVERSTIJGEN. GAAN WE GROTE PRIJSVERHOGINGEN ZIEN? “Dat is wel de verwachting. Met name omdat de investeringen in de sector achterlopen, mede gedreven door klimaatbeleid. Eigenlijk hadden we verwacht dat de prijs al eerder op zou lopen, maar we zijn geholpen door het feit de Russische olie toch nog zijn weg naar de markt heeft gevonden. En doordat het herstel van de Chinese economie minder snel ging dan verwacht. Maar dat er een punt komt dat de vraag minder snel daalt dan het aanbod, dat lijkt mij een gegeven. En eigenlijk is dat ook wat we willen. Zeker vanuit de beleidsmakers. Die willen graag dat fossiele brandstoffen duurder worden om de transitie te versnellen. De prijs aan de pomp gaat omhoog. Dat gaan we sowieso met z’n allen voelen.”